Geschreven door Elsemieke Wormhoudt (Veronica Superguide)

Recensent Elsemieke Wormhoudt had wel verwacht dat de documentaire Zitten en Zwijgen van Jessica Villerius zou shockeren, maar was niet voorbereid op de gruwelijke details van de misstanden die plaatsvinden in vrouwengevangenissen in Nederland.

Seksueel overschrijdend gedrag, leidinggevenden die misbruik maken van hun positie en een onveilige leef- en werkomgeving: de inspectie ontdekte vorig jaar al dat het binnen de gevangenismuren van de P.I. Nieuwersluis niet bepaald pluis is. Maar na het zien van de documentaire Zitten en Zwijgen wordt pijnlijk duidelijk dat het respect voor vrouwen in de twee andere vrouwengevangenissen – P.I. Zwolle en P.I Ter Peel – ver te zoeken is.

Terug in de tijd

Toegegeven: voordat ik aan de documentaire van Jessica Villerius begon, dacht ik dat het met de situatie in Nederlandse gevangenissen prima gesteld was. Over vrouwengevangenissen in het bijzonder dacht ik niet na. Gedetineerden de juiste medische zorg onthouden? Machtsmisbruik? Overgeplaatst worden naar een andere inrichting, zodra je je mond opentrekt? Dat was iets uit een ver, ver verleden. Om over seksueel overschrijdend gedrag nog maar te zwijgen. Na het zien van deze heftige docu heb ik gelijk mijn mening bijgesteld.

NSB’ers in de inrichting

Hoewel de directie van de vrouwengevangenissen niet zelf niet voor de camera’s van Jessica en haar team wil verschijnen, blijkt uit de verhalen van maar liefst 140 (ex)gedetineerden en 30 (ex)medewerkers dat er heel veel fout gaat. Een paar deden hun verhaal op camera in de docu Zitten en Zwijgen, al dan niet onherkenbaar. Dat laatste is niet vervelend voor de kijker, integendeel. Op deze manier bevat je de ernst van de situatie. “Als hij een late dienst had, dan ging hij weleens even een celletje in”, verklaart een ex-gedetineerde die onherkenbaar wil blijven. De vrouwen zijn bang voor represailles van de bewakers of de directie. “Jullie zijn mijn NSB’ers!”, zou iemand hebben geroepen, aldus een oud-bewaker die wél bereid was zijn verhaal te doen.

Kop in het zand

Jessica en haar team verdienen een applaus voor een knap staaltje onderzoeksjournalistiek. Het was namelijk niet makkelijk om deze documentaire te maken. De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) was niet blij met het onderzoek en werkte de journalisten flink tegen. Zo kregen de inzittenden van de vrouwengevangenissen een brief onder de celdeur geschoven dat ze ieder verzoek van journalisten bij hun leidinggevenden moesten melden. Interviewverzoeken van Jessica werden ondertussen met een standaard antwoord per mail afgedaan. Alle credits naar het team van de documentairemaakster omdat zij alle per e-mail geschreven afwijzingen in beeld tonen.

Ontkenning is niet meer mogelijk

Jessica Villerius levert aan de lopende band topdocumentaires af. Zo viel ze al in de prijzen voor Kinderen van Ruinerwold. Het zal mij niks verbazen als ze met Zitten en Zwijgen: misbruik in de vrouwengevangenis opnieuw een trofee mee naar huis mag nemen. Maar ze doet haar werk natuurlijk niet voor de gouden beeldjes en weet met haar nieuwste reportage een verhaal te vertellen dat iedereen moet horen. “Het is hun woord tegen het jouwe”, vertelde een ex-gedetineerde in de documentaire. Het leed van al deze slachtoffers onder gedetineerden legt mijn eerdere mening direct het zwijgen op. Nu de penitentiaire inrichtingen voor vrouwen en de DJI nog. Dankzij Jessica en haar team kan niemand meer de misstanden in de vrouwengevangenissen ontkennen.De documentaire Zitten en Zwijgen: misbruik in de vrouwengevangenis kijk je nu via Videoland.

Bron: Veronica Superguide

Geschreven door Omar Larabi (BNNVARA)

Documentairemaker Jessica Villerius (De Kinderen van Ruinerwold) toont de gruwelijke misstanden in de Nederlandse vrouwengevangenissen in aangrijpend tweeluik. 

Documentairemaker Jessica Villerius en een groep van onderzoeksjournalisten trekken in Zitten en Zwijgen een beerput van jewelste open: ze leggen de misstanden en gruwelijkheden bloot die zich afspelen binnen de muren van de drie Nederlandse vrouwendetentiecentra in Ter Peel, Utrecht en Zwolle. Villerius deed anderhalf jaar onderzoek en sprak 140 ex-gedetineerden en 30 ex-medewerkers. Ze laat met messcherpe precisie zien hoe de wereld van de vrouwendetentie een bastion is van sociopaten. Zo ontmaskert ze hoe er al ruim een decennium aangiften lopen tegen een bewaarder die wordt verdacht van seksueel misbruik. Natuurlijk weten zijn collega’s en de hogere piefen hier vanaf.

Maar Villerius krijgt de mensen die achter de knoppen zitten goeddeels niet te spreken. Dat is begrijpelijk: wie deze tweedelige documentaire ziet zal moeten bekennen dat er in de Nederlandse vrouwengevangenis onomwonden sprake is van een perverse, machtswellustige cultuur waarin de gedetineerden stelselmatig worden misbruikt. Pijnlijke passages over vrouwen bij wie in de vagina wordt geknepen spreken boekdelen. Het is ook goed dat Villerius, die soms zelf voor de camera getuigenissen voorleest, niet schroomt om ook de aangrijpende details voor te lezen en deze te tonen via vakkundig gemaakte animatiescènes. Op die manier wordt Zitten en Zwijgen ook een pamflet, waar de politiek eigenlijk iets mee moet doen.

Knap is ook hoe in de tweedelige reeks langzamerhand de focus wordt verlegd naar de wijze waarop de bestuurders van de detentiecentra proberen deze beerput onder het tapijt te schuiven. Als tegengeluid laat Villerius advocaten aan het woord die verklaren dat sommige van hun cliënten niet eens normaal met hun strafpleiters mogen bellen. En dan is er nog een wrange correlatie tussen winstmaximalisatie en de zorg die in de gevangenissen geboden wordt. Dit alles wordt, zo toont Villerius aan het einde van de tweede aflevering, bevestigd door een overheidsrapport dat eind mei verscheen. 

Zitten en Zwijgen gaat echter nog dieper in op de materie en fungeert hopelijk als een koevoet die het Nederlandse vrouwengevangenissenbeleid openbreekt.

Zitten en Zwijgen, vanaf maandag 26 juni 2023 bij Videoland

Bron: de Lagarde – BNNVARA

De documentaireserie De Kinderen van Ruinerwold is genomineerd voor de Gouden Televizier-Ring 2021. In deze 4-delige serie vertellen de vier oudste kinderen van het gezin dat jarenlang onder de radar leefde op een boerderij in Ruinerwold, eenmalig hun verhaal. Documentairemaker Jessica Villerius volgde hen anderhalf jaar lang intensief en was aanwezig op belangrijke momenten in hun nieuwe leven. Samen met hen blikt ze terug op hun kinderjaren en de uitzonderlijke omstandigheden waarin het gezin leefde.

De filmmaker reageerde op Instagram blij verrast toen ze te horen kreeg dat De Kinderen van Ruinerwold is genomineerd: ‘Dank lieve mensen, voor deze mooie waardering. Ik kwam niet uit mijn woorden en het werd weer heel duidelijk waarom mijn comfortzone áchter de camera is.’

Het feit dat een docu-serie kans maakt op deze prestigieuze prijs stemt iedereen die betrokken was bij het maakproces blij en hoopvol voor de toekomst van documentairemakers.

De Kinderen van Ruinerwold van BNNVARA is samen met de series Een Huis Vol (KRO-NCRV) en Mocro Maffia (Videoland) genomineerd voor de Gouden Televizier Ring. Deze drie series maken deze week kans op de prestigieuze prijs voor het beste televisieprogramma van 2021.

Lees hier meer over de verrassende genomineerden.